فرایند جذب سرمایه گذاری خارجی در ایران - وبلاگ آوا

به گزارش وبلاگ آوا، خبرنگاران: طبق گزارش آنکتاد سهم ایران از جذب سرمایه خارجی ورودی در سال 2018، تنها حدود 0.3 درصد جریان ورودی سرمایه خارجی دنیا و بیشترین میزان جذب سرمایه خارجی ایران حدود 5 میلیارد دلار در سال 2017، بوده است.

به گزارش وبلاگ آوا به نقل از ایبنا؛ افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی، با رشد و توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها در دو دهه اخیر همراه شده و رقابتی را در میان کشورهای جهان برای جذب بیشتر سرمایه گذاری خارجی برانگیخته است. اما در خصوص اینکه آیا سرمایه گذاری مستقیم خارجی یکی از علل رشد و توسعه اقتصادی است و چه نقشی در این زمینه می تواند ایفا نماید اختلاف نظرهای فراوان وجود دارد. بر این اساس مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی شرایط و الزامات جذب پیروز سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای استفاده بهینه از آن به عنوان ابزار توسعه اقتصادی در ایران را آنالیز نموده است.

در این گزارش مطالعات نظری و تجربی خارجی برای یافتن شرایط و الزامات جذب بهینه سرمایه گذاری خارجی آنالیز شد. تطبیق رهنمودهای حاصل شده از تحقیق با شرایط ایران به وسیله آنالیز آمارهای موجود، مرور مطالعات پیشین و نظرسنجی از خبرگان نشان می دهد، شرایط بهره برداری کافی و حداکثری از میزان اندک جذب جریان ورودی سرمایه خارجی در جهت توسعه اقتصادی کشور وجود ندارد. اگرچه محیط نامناسب کسب وکار و تحریم های بین المللی از اقبال سرمایه گذار خارجی به ورود و سرمایه گذاری در کشور به شدت کاسته است، اما زمینه استفاده مناسب از همان میزان اندک سرمایه خارجی ورودی نیز فراهم نشده است. از مهم ترین دلایل این مشکل می توان به برداشت و درک نادرست مدیران و سیاستگذاران کشور از سرمایه گذاری مستقیم خارجی و نبود ظرفیت های جذب و انتقال صحیح و کامل فناوری از این طریق اشاره نمود.

نگاه صرفاً تأمین اقتصادی به سرمایه گذاری خارجی و غفلت از مهم ترین کارکرد آن یعنی انتقال فناوری، درک نادرست از انگیزه های سرمایه گذار خارجی و لزوم سودآوری سرمایه گذاری خارجیان در کشور میزبان، عدم توجه به تعارض منافع سرمایه گذار خارجی با منافع کشور میزبان، تصور اتوماتیک بودن انتقال مدیریت و فناوری در جریان سرمایه گذاری خارجی، عدم ارزیابی صحیح هزینه انتقال اطلاعات در قراردادهای سرمایه گذاری خارجی؛ از جمله مصادیق برداشت نادرست از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران است.

تجربه نشان می دهد استفاده از سرمایه گذاری خارجی در ایران، انتقال مؤثر و جهش فناوری را در پی نداشته است و برای انتقال مؤثر فناوری، باید ظرفیت های جذب آن در کشور ایجاد شود. وجود ظرفیت های علمی و فنی لازم برای جذب دانش بنیادین و عملیاتی و وجود نهادهای لازم برای ایجاد ظرفیت و جذب دانش از خارجیان از الزامات انتقال فناوری در سرمایه گذاری خارجی است.

همچنین تجربه کشورهای پیروز نشان می دهد ورود سرمایه خارجی در این کشورها مبتنی بر انتخاب و معین شروط برای انتقال فناوری در چارچوب سیاست صنعتی این کشورها بوده است. کشوری که نداند چه نوع فناوری را برای چه بخشی از فراوری می خواهد، یعنی آمایش سرزمینی عالمانه و سیاست صنعتی دورنگر و اولویت گذاری آموزشی و پژوهشی هوشمندانه نداشته باشد، نمی تواند به سرمایه گذاری خارجی در راستای منافع بلندمدتش سامان بدهد. بنابراین به منظور جذب بهینه سرمایه گذاری خارجی در ایران پیشنهاد می شود:

* برداشت و درک صحیحی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در میان مدیران و سیاست گذاران کشور ایجاد شود؛ به نحوی که به سرمایه گذاری خارجی به عنوان ابزار انتقال فناوری نگریسته شود و نه ابزاری برای تأمین اقتصادی.

* برای بهره گیری از اصلی ترین کارکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی، یعنی انتقال فناوری، ظرفیت های جذب فناوری از خارج ایجاد شود.

* سیاست های گزینشی و معین شروط انتقال فناوری در چارچوب سیاست صنعتی و برنامه های آمایش سرزمین با ملاحظه حفظ دستاوردهای شرکت های داخلی در مقابل شرکت های خارجی، تدوین شود.

* با الگوبرداری از کشورهای پیروز همچون اتحادیه اروپا، ملاحظات فرااقتصادی (به ویژه ملاحظات سیاسی و امنیتی) درخصوص سرمایه گذاری خارجی جدی گرفته شوند.

در این راستا انجام مطالعات برای شناسایی فرصت ها و مزیت های نسبی یا خلق مزیت های جدید و یافتن حلقه های مفقوده زنجیره ارزش براساس سیاست صنعتی و برنامه های آمایش سرزمین و حفظ دستاوردهای شرکت های داخلی در مقابل شرکت های خارجی مسئله مهمی است.

آنالیز شرایط جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران

مقدار و میزان ورود سرمایه خارجی به ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان اندک است، به گونه ای که طبق گزارش آنکتاد سهم جمهوری اسلامی ایران از جذب سرمایه خارجی ورودی در سال 2018، تنها در حدود 0.3 درصد جریان ورودی سرمایه خارجی جهان است. همانگونه که در نمودار زیر قابل مشاهده است، اگرچه پس از تصویب قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی در ایران در سال 1381، فرایند متفاوتی در جذب FDI در ایران شروع شده، اما بیشترین میزان جذب سرمایه خارجی ایران فقط در حدود 5 میلیارد دلار در سال 2017، بوده است.

جذب سرمایه خارجی در ایران منبع محور بوده و به ندرت وارد فراوری شده است. به لحاظ توزیع بخشی، عمده سرمایه خارجی در منابع اولیه و درحقیقت بخش نفت خام وارد شده و به لحاظ روش سرمایه گذاری غالباً به شکل ترتیبات قراردادی (شامل بیع متقابل، BOT و...) است. طبق گزارش سازمان سرمایه گذاری اقتصادی و فنی (علیشیری و شمس، 1392)، در سال 2012 بخش معدن (شامل معدن، بالادست نفت و گاز و صنایع معدنی و صنایع مرتبط) همانند سال های گذشته بخش پیشرو در جذب سرمایه گذاری های خارجی بوده و سهم 76 درصدی خود را حفظ نموده و قریب به 3.5 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب نموده است . بخش خدمات برای نخستین بار با جذب 382 میلیون دلار در سال 2012 از بخش صنعت پیشی گرفته است. نمودار زیر میزان و درصد سهم هریک از بخش های اقتصادی کشور را از سرمایه گذاری خارجی جذب شده در سال 2012 نشان می دهد.

نمودار زیر تفاوت میان سرمایه گذاری خارجی تصویب شده و میزان واقعی سرمایه گذاری خارجی جذب شده از سال 1380 تا 1397 را در کشور نشان می دهد. همانگونه که در نمودار ملاحظه می شود در فاصله سال های 1383 تا 1386 و نیز سال های 1394 تا 1397 میزان سرمایه گذاری خارجی مصوب بسیار بیشتر از جذب واقعی و در بعضی از سال ها چندین برابر بوده است. در حقیقت سرمایه گذار خارجی مجوز سرمایه گذاری را اخذ نموده و از مزیت دریافت اطلاعات در مرحله مذاکره بهره مند شده، اما سرمایه خود را به داخل کشور نیاورده و پروژه را شروع ننموده است. نکته بسیار مهم که باید به آن توجه نمود اینکه تکیه بر آمار سرمایه گذاری خارجی مصوب به جای عملکرد، برای ارزیابی شرایط جذب FDI در ایران به شدت گمراه کننده است.