تناسبی یا ترکیبی؛ بهارستان یازدهم کدام مدل را برای انتخابات مجلس انتخاب می نماید؟ - وبلاگ آوا

به گزارش وبلاگ آوا، بعضی از نمایندگان مجلس در دو هفته گذشته دو طرح پیرامون اصلاح قانون انتخابات مجلس ارائه نموده اند که یکی از آن ها بر اساس الگوی شهرستانی-استانی و تناسبی و مدل دیگر بر فرایند ترکیبی پایدار شده است.

گروه سیاسی وبلاگ آوا- سارا عاقلی؛ اصلاح قانون انتخابات مجلس همچنان یکی از پرونده های باز خانه ملت است و تا الان هیچ یک از مجالس دوره گذشته نتوانستند طرحی ارائه دهند که جامعیت لازم را داشته باشد و در عین حال از کانال شورای نگهبان نیز عبور کند. بیشتر طرح ها پیرامون این موضوع به علت کاهش مشارکت و نادیده دریافت آرای مناطق محروم و قربانی کردن آن به پای مراکز استان متوقف شده و توسط شورا رد شدند.

یک مسئله و دو طرح

مجلس یازدهم نیز تا به امروز چند باری پیرامون قانون انتخابات دست به کار شده است، اما در جدیدترین اقدام خود دو طرح برای اصلاحِ نحوه برگزاری انتخابات مجلس ارائه نموده که یک طرح مشابه آنچه در روزهای پایانی مجلس دهم مطرح شد یعنی طرح شهرستانی-استانی تناسبی و دیگری طرح ترکیبی است.

بزرگترین مشکل اینجاست این دو طرح که به طور همزمان ارائه شده و طراح و امضانمایندگان مشترکی دارد در تضاد جدی با یکدیگر هستند که پراکندگی محتوایی پیرامون یک موضوع را نشان می دهند؛ یکی از آن ها طرح شهرستانی-استانی تناسبی است که طبق آن انتخابات در کل حوزه های انتخابیه کشور تناسبی خواهد شد و دیگری طرح ترکیبی است که در حوزه های تک نماینده انتخابات را به صورت بیشتریتی و در حوزه های چند نماینده به صورت تناسبی برگزار خواهد نمود.

طراح هر دو طرح، جعفر قادری، نماینده شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی است که تجربه حضور در سه مجلس هشتم، نهم و یازدهم را دارد و پیشتر شهردار شیراز نیز بوده است که به واسطه تجاربش نسبت به موضوع نظام انتخاباتی دغدغه مند است؛ بعضی از نمایندگان نیز امضانماینده هر دو طرح بودند.

درباره چرایی امضای دو طرح متضاد درباره یک مسئله مشترک با بعضی از آن ها به مصاحبه کردیم. محسن علیزاده، نماینده سپیدان و بیضا در مجلس شورای اسلامی، در این باره به وبلاگ آوا گفت:دو طرح ارائه شد تا هر دو به طور موازی پیش بروند و یکی از آن ها به خاتمه برسد؛ اگر می خواستیم یک طرح ارائه کنیم در بازه زمانی آنالیز و بازگشت آن موقع زیادی صرف می شد بنابراین دو طرح ارائه کردیم تا هر کدام که مورد پذیرش واقع شد همان برای انتخابات آینده به کار بسته گردد.

جعفر قادری نماینده طراح این طرح در مصاحبه با وبلاگ آوا اظهار کرد:در طرح تناسبی شدن حوزه های چند نماینده ای و بیشتریتی ماندن حوزه های تک نماینده ای موسوم به طرح ترکیبی یک مزیت وجود دارد و آن این است که ما 180 حوزه تک نماینده ای از میان کل حوزه ها برای انتخابات مجلس در کشور داریم و این طرح متعرض این حوزه ها و نمایندگان شان نخواهد شد بنابراین راحت تر در مجلس رای می آورد اما مطلوب این است که الگوی تناسبی مربوط به کل حوزه ها باشد.

اما باید نیم نگاهی به محتوا و نحوه پیاده سازی هر دو طرح داشته باشیم تا معین گردد کدام یک مناسب جامعه انتخاباتی ایران است و چرا گفته می گردد نمایندگان مجلس به طرح ترکیبی اقبال بیشتری دارند.

بحران یا راهکار؟

مجلس یازدهم، اولین مجلسی نیست که برای اصلاح قانون انتخاباتِ خانه ملت طرح شهرستانی-استانی تناسبی را ارائه نموده؛ این طرح در سال آخر دوره دهم مجلس نیز ارائه و با حواشی فراوانی همراه شد؛ از انتقاد نسبت به ابعاد کارشناسی نشده طرح تا اظهارات صریح سخنگوی شورای نگهبان که آن را ناقض عدالت نامید.

قادری درباره چرایی به خاتمه نرسیدن این طرح در مجلس دهم نظر متفاوتی دارد و معتقد است این طرح به علت نقص در تصویب و زوائد گوناگونی که به آن اضافه شده به تصویب نرسیده؛ او در همین باره توضیح داد:طرح شهرستانی-استانی تناسبی که در مجلس گذشته مطرح شد متعلق به بنده بود اما مجلس دهم آن را به صورت ناقص مصوب کرد به همین خاطر به خاتمه نرسید؛ برای مثال در طرح مجلس قبل ذکر شده بود که انتخابات تناسبی است و هر فرد در یک ائتلاف بیشتر نمی تواند باشد و اگر یک کاندیدا در دو ائتلاف حضور پیدا کند آرائش حذف خواهد شد و از طرف دیگر یکسری زائده به طرح اضافه نموده بودند؛ در حالی که طرح من کاملا معین بود و در آن هر فرد باید در یک حوزه ثبت نام می کرد؛ حوزه های فرعی حفظ و استان تبدیل به حوزه اصلی می شد.

در این الگو کل استان یک حوزه انتخابیه محسوب می گردد و به این صورت که شهرستان های استان، حوزه فرعی و مرکز استان حوزه اصلی قلمداد می گردد و در سطح استان، گروه هایی اقدام به ارائه لیست می نمایند که در آن نامزدهایی برای شهرستان ها نیز گنجانده شده است؛ به همین خاطر به آن شهرستانی-استانی تناسبی گفته می گردد.

اما این همه ماجرا نیست؛ یکی از مسائل این طرح که به بحران مشارکت نیز می انجامد، ادغام حوزه های کوچک در حوزه های بزرگتر مانند مراکز استان است که به علت جمعیت بیشتر، تاثیر معین نماینده ای در نتایج آرا دارد و منجر به حاشیه راندن و بی اثریِ آرای شهرستان ها می گردد تا جایی که صریحا از شهرستان ها با عنوان حوزه فرعی نام برده می گردد.

در واقع آنچه در این طرح منجر به کم رنگ شدن آرای شهرستان ها می گردد نحوه تخصیص کرسی ها است که با به هم ریختگی در نظم تناسب شمارش آراء همراه است؛ برای مثال ممکن است یکی از کاندیداها در شهرستانی که یک کرسی برای آن در نظر گرفته شده، بیشترین رأی را کسب کند اما نتواند به عنوان نماینده آن حوزه معرفی گردد چراکه آن یک کرسی به یکی از افراد صدرنشین لیستی که توانسته در کل سطح استان آرای نسبتا بالایی کسب کند تعلق می گیرد و اصطلاحا ظرفیت حوزه فرعی تکمیل می گردد بدون آنکه فرد منتخب، مطابق خواستِ مردم آن حوزه انتخابیه باشد.

خلاف عدالت انتخاباتی؟

در میان نقدها متفاوت به طرحِ شهرستانی-استانی تناسبی، کمرنگ شدن رای شهرستان ها در مقابل رای مرکز استان، مهمترین مسئله بود تا جایی که سخنگوی شورای نگهبان در اظهارنظر علنی خود نسبت به تصمیم مجلس دهم در رابطه با از بین رفتن عدالت انتخاباتی ابراز نگرانی کرد.

عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان اردیبهشت 98 با تاکید بر اینکه شورای نگهبان با اصل استانی شدن انتخابات مجلس مخالفتی ندارد، گفت:روش هایی در طرح فعلی مجلس پیش بینی شده که خلاف عدالت انتخاباتی است و عدالت انتخاباتی را نقض می نماید، البته این طرح حقوق نامزدها و مردم را نیز نقض می نماید که ایراداتی به این طرح از این حیث وارد شده است؛ برای شورای شورای نگهبان تفاوتی بین استانی یا شهرستانی شدن انتخابات مجلس وجود ندارد، اگر بتوانیم فرمولی را تعریف کنیم که معایب طرح فعلی را نداشته باشد، ما مخالفتی نداریم اما مخالفت ما با روش های فعلی این طرح است.

الگوی ترکیبی؛ استفاده از مزایای دو الگوی بیشتریتی و تناسبی

طرح دومی که مجلس یازدهم برای اصلاح قانون انتخابات مجلس ارائه نموده ترکیبی است و بسته به تعداد نماینده های یک حوزه الگوی بیشتریتی و تناسبی پیاده می گردد؛ در حوزه های دارای چندین نماینده، لیست انتخاباتی ارائه می گردد و هر لیست به تناسب آرایی که کسب نموده، صاحب کرسی می گردد اما انتخابات حوزه های تک نماینده مانند همین حالا به صورت بیشتریتی برگزار می گردد و بر همین اساس گفته می گردد که نمایندگان فعلی که برخواسته از حوزه های تک نماینده هستند اقبال بیشتری نسبت به این طرح نشان خواهند داد چراکه در صورت اجرای طرح شهرستانی-استانی تناسبی، شانس چندانی برای پیروزی در انتخابات های آینده نخواهد داشت.

بعضی از کارشناسان سیاسی و حتی ارائه دهنده طرح، اجرای الگوی تناسبی در تمام سطوح کشور را به عنوان حالت مطلوب ترسیم می نمایند اما این نکته را در نظر نمی گیرند که گذار از حالت تماماً بیشتریتی به حالت تماما تناسبی نشدنی است و با حذف تنها نماینده مناطق کوچک و بعضا محروم در حاکمیت، شکاف سیاسی ایجاد خواهد داشت اما برای استفاده از مزایای هر دو الگوی انتخاباتی می توان به الگوی ترکیبی روی آورد؛ تا هم حوزه های تک نماینده صاحب کرسی در خانه ملت باشند و هم در حوزه های چند نماینده بتوانند جریانات مختلف را درون خود جای دهند و اقلیت را حدف ننمایند.

اگرچه الگوی ترکیبی، حالت مناسبی برای جامعه انتخاباتی ما محسوب می گردد اما طرح فعلیِ ارائه شده بر پایه الگوی ترکیبی خالی از اشکال نیست؛ برای مثال در متن منتشر شده از این طرح، چند باری از عبارت مستقل استفاده شده اما معین نیست که منظور، افراد مستقلِ خارج از لیست ها هستند و یا لیست های مستقل فارغ از فهرستِ احزاب؛ یا درجایی دیگر به موضوع ائتلاف ها اشاره شده اما سازوکار تشکیل و رسمیت یافتن ائتلاف ها معین نیست، یا گفته نشده که ساختار برگه رای که بحث مفصلی در نظام انتخاباتی است به چه شکل خواهد بود و در شرایط خاصی مانند فوت نماینده انتخاب شده و یا عدم تایید اعتبارنامه او در حوزه هایی که انتخابات تناسبی است نامزد بعدی با چه سازوکاری جایگزین او خواهد شد و بعضا اشکالات جزئی مانند جابه جایی در استفاده از عبارت نمایندگان به جای نامزدهای انتخاباتی و حتی نکات اساسی تر مانند نحوه شمارش آرا و تخصیص کرسی ها.

اما به نظر می رسد این طرح علی رغم احتیاج به اصلاح، یه علت رویکرد بینابینی به واقعیت جامعه انتخاباتی ایران که بعد از سال ها در صدد شکستن حصار الگوی بیشتریتی است، نزدیک تر محسوب می گردد و در صورت ارتقای طرح، می توان به آینده آن امیدوار بود.

هر دوی این طرح ها به تازگی ارائه شده و به گفته قادری در انتظار آنالیز در کمیسیون شوراها هست و تا راهیابی به صحن راه طولانی در پیش دارد اما انتظار می رود کمیسیون مربوطه از میان طرح های متفاوتِ ارائه شده، گزینه مطلوب را برگزیند و آن را با ایرادات فعلی به صحن ارسال نکند.

انتهای پیغام/